مهندس عبدالله ریاضی

مهندس عبد الله ریاضی
رئیس مجلس شورای ملی و رئیس سابق دانشکده فنی تهران
در سال ۱۳۰۱ بود که برای تکمیل تحصیلات از اصفهان به تهران آمده در کلاس سوم مدرسه دارالمعلمین نام نویسی کردم. در آن موقع در تهران دو دبیرستان بیش تر وجود نداشت یکی دارالفنون که به صورت یک مدرسه مهندسی به وسیله امیر کبیر تأسیس گردیده ولی با گذشت ایام کم کم به صورت یک دبیرستان شش کلاسه در آمد و دیگری همین دارالمعلمین بود که تا سال ۱۳۰۸ دبیرستان شش کلاسی و از آن پس به صورت دانشسرایی در آمد که در رشته‌های مختلف علوم و ادبیات تا مدتی معلم لیسانسیه برای دبیرستان‌های کشور تربیت می‌نمود.
تدریس ریاضیات این مدرسه را مرحوم غلامحسین رهنما عهده دار بود او در کلاس درس خود به جای این که درسی بگوید و چند کلمه بر معلومات یا محفوظات دانش آموزان بیفزاید کوشش می‌نمود استعداد و فکر شاگردان را به کار اندازد تا هر یک سعی کند از راه تجربه و تحلیل با در نظر گرفتن مفروضات مسئله و اصول مسلمه و اصول مفروضه ابتدا طریقه‌ای برای جست و جوی راه حل و پیدا کردن مجهولات مسئله بیابد و همین که مسئله حل شد کوشش کند تا راه‌های دیگری برای حل همین مسئله پیدا کرده بین آن‌ها بهترین و ساده‌ترین و زیباترین راه حل را انتخاب نماید.
از همان روزهای اول که افتخار شاگردی این استاد نصیبم شد چنان شیفته این شیوه و روش تدریس او گردیدم که بیش از نیمی از وقت خود را مصروف حل مسائل ریاضیات نموده به یاد دارم گاهی چندین شبانه روز پی در پی برای حل یک مسئله حساب یا هندسه صرف وقت می‌کردم و تا راه حل خوب و راضی کننده‌ای برای آن پیدا نمی‌شد خواب و خوراک راحتی نداشتم.
رفته رفته بین دانش آموزان کلاس برای رفع اشکالات دروس ریاضی شهرتی یافتم و آن‌ها مرا ریاضی نامیدند.
در سال ۱۳۰۳ که در کلاس پنجم مشغول تحصیل بودم وزارت فرهنگ تدریس هشت ساعت در هفته تاریخ و جغرافیای کلاس‌های پنجم و ششم مدرسه ابتدائی صفوی را در مقابل ماهی یک صد و چهار ریال بر عهده‌ام گذاشت.
در آن زمان تازه قریب چهل دبستان در تهران تأسیس شده بود و اغلب آن‌ها آموزگار نداشت به ناچار وزارت فرهنگ دروس این دبستان‌ها را با حق‌التدریس ساعتی سه ریال و پنج شاهی به داوطلبان واگذار می‌نمود ولی من میل داشتم به جای آن دو ماده درسی حساب تدریس کنم این بود که در یکی دو جلسه در کلاس ششم ضمن درس تاریخ و جغرافی دانش آموزان اشکالات خود را در درس حساب پرسیدند و چون به حل چند مسئله حساب پرداختم روز بعد که به دبستان رفتم مدیر دبستان خواهش نمود تا کارم را با معلم حساب مدرسه تعویض نمایم و معلوم شد دانش آموزان نزد مدیر مدرسه رفته تقاضا نموده‌اند برای آن‌ها به جای تاریخ و جغرافی حساب تدریس کنم و تعهد نموده‌اند که خود تاریخ و جغرافی را به خوبی فرا گیرند.
از این تاریخ خدمت آموزگاری خود را شروع نموده مدت سه سال در کلاس‌های چهارم و پنجم و ششم ابتدائی به تدریس حساب و هندسه پرداختم و چون هر سال بیش از نود درصد دانش آموزان کلاس ششم این دبستان در امتحانات نهایی پذیرفته می‌شدند از سال ۱۳۰۵ که به اخذ گواهی نامه دوره متوسطه نایل شدم تدریس قسمتی از دروس ریاضی دبیرستان‌های دارالمعلمین و شرف و مدرسه صنعتی ایران و آلمان نیز به این جانب واگذار شد و تا مهر ماه ۱۳۰۷ علاوه بر تدریس در این مدارس با مشارکت آقایان حسین هورفر و علی اصغر ناصر مجله‌ای برای حل مسائل ریاضی منتشر می‌کردیم.
در آن روزها صنعت در دنیا روز به روز توسعه می‌یافت و ترقی می‌کرد مخصوصاً صنعت برق که با خود مزایای متعددی از تمدن جدید را هر روزه در اختیار بشر می‌گذاشت.
بزرگ‌ترین آرزویم این بود وسیله‌ای فراهم شود که بتوانم روزی مهندس برق گردم و به این منظور به وجودی که از کار تدریس خود کمال رضایت را داشتم، جزو اولین کاروان محصلین که به امر اعلی حضرت فقید رضا شاه کبیر به اروپا اعزام شد به فرانسه رفته در مدت چهار سال تحصیل خود را به پایان رسانیده پس از دو سال کار آموزی در ساختمان سدهای بزرگ و کارخانجات سازنده ماشین برقی در سوئیس در زمستان سال ۱۳۱۳ با یک دنیا آمال و آرزو به همین میهن عزیز مراجعت کردم.
در آن زمان صنعت در کشور ما تازه پا به عرصه وجود گذاشته بود و یک اتفاق جالب باز مرا به مدرسه کشانید که جریان آن برای خوانندگان محترم سالنامه دنیا خالی از لطف نبوده و شرح آن بدین قرار است:
چون اولین مهندسی بودم که پس از تحصیل به هزینه دولت به کشور مراجعت کرده بودم خود را به اداره کل فلاحت و صناعت معرفی نمودم و با ذکر تحصیلاتم کارهایی در رشته برق یا هیدرولیک به این جانب پیشنهاد شد و طبق معمول حقوقی که در بدو خدمت به این قبیل اشخاص تعلق می‌گرفت ماهیانه پانصد و بیست ریال حقوق رتبه سه اداری بود.
روز بعد در خیابان به آقای دکتر محمود حسابی بر خوردم پس از احوال پرسی از طرز تحصیلاتم در اروپا سؤال کردند:
در پاسخ گفتم: یک دانشنامه مهندسی هیدرولیک و یک لیسانس در علوم دارم.
گفتند: دانشکده فنی جدیداً تأسیس شده و احتیاج به معلم دارد در صورتی که به خدمت دانشکده فنی درآیی چون لیسانس داری رتبه یک دبیری خواهی گرفت که آن را به رتبه چهار اداری تبدیل خواهیم کرد.
چون قصد خدمت وظیفه را داشتم تصمیم گرفتم تا مهر ماه سال بعد در دانشکده فنی موقتاً مشغول خدمت شوم تا هم در این مدت کار مناسبی داشته باشم و هم این که به این ترتیب یک رتبه اضافی تحصیل نمایم بنابراین به خدمت دانشکده فنی در آمدم و چون دانشکده تازه تأسیس شده بود و فقط کلاس اول داشت تدریس در قسمتی از ریاضیات این کلاس را بر عهده گرفتم نکته جالب این که دانشکده فنی به جای دانشنامه لیسانس کلیه مدارک تحصیلیم را برای کار گزینی وزارت فرهنگ فرستاده بود در نتیجه پس از چند ماه وزارت فرهنگ اطلاع داد که اداره بازنشستگی با رتبه چهار برای این جانب موافقت نکرده و برای علت آن می‌گوید:
چون این شخص دارای دو دانشنامه مهندسی است و فقط یک دانش نامه لیسانس دارد بیشتر می‌توان او را مهندس شناخت تا لیسانسیه و باید مانند سایر مهندسین رتبه سه بگیرد.
اما بالاخره با راهنمائی یکی از دوستان در وزارت فرهنگ از یکی از مواد قانون تربیت معلم استفاده کرده با گواهی نامه شش ساله متوسطه حکم رتبه چهار برایم از تاریخ شروع خدمت در دانشکده فنی صادر و ابلاغ نمودند.
اولین خدمت من، دانشکده فنی
از مهر ماه ۱۳۱۴ خدمت سربازی را انجام داده در این موقع در تهران شرکتی به نام شرکت ساختمان تأسیس شده بود و قصد داشتم به خدمت این شرکت در آمده کاری مربوط به تحصیلات خود پیدا کنم ولی در این وقت ریاست دانشکده فنی به عهده استاد قدیم من مرحوم غلامحسین رهنما واگذار شده بود و او به شرطی این خدمت را قبول می‌کرد که به عنوان معاون دانشکده به او کمک نمایم این بود که باز گردش روزگار مرا وارد خدمت فرهنگی ساخت و اکنون که بیست و هفت سال از آن تاریخ می‌گذرد از این اتفاق بسیار راضی و مسرورم.
اولین دوره دانشکده فنی تهران
قانون دانشگاه تهران در خرداد ماه۱۳۱۳ از تصویب مجلس گذشت و طبق آن قانون دانشکده فنی از مهر ماه این سال در طبقه فوقانی دبیرستان دارالفنون در خیابان ناصر خسرو تأسیس گردید بدیهی است در سال‌های اول این مدرسه از حیث محل و وسایل آزمایشگاه و معلم و حتی دانشجو در مضیقه بود و در این جا به طور اختصار به ذکر سیر تکاملی این چهار عامل می‌پردازم.
۱- ساختمان دانشکده فنی در پانزدهم بهمن ماه ۱۳۱۳ سنگ اول بنای دانشگاه در زمینی به مساحت دویست هزار متر مربع از اراضی جلالیه( محل فعلی دانشگاه) به دست اعلی حضرت فقید نصب گردید و تا سال ۱۳۱۵ قسمتی از سالن تشریح دانشکده پزشکی آماده شد و مورد استفاده دانشجویان دانشکده پزشکی قرار گرفت ضمناً وزارت فرهنگ ساختمان قسمتی از بنای دانشکده پزشکی را به طور امانی شروع نمود و از سال ۱۳۱۸ دانشکده پزشکی به محل جدید خود در دانشگاه انتقال یافت و به همین جهت تا مدتی مردم محل فعلی دانشگاه را دانشگاه طب می‌نامیدند.
ساختمان‌های دانشکده فنی
از سال ۱۳۱۷ نقشه بناهای مورد نیاز دانشکده فنی بر اساس پانصد نفر دانشجو با دقت‌هایی که در آن زمان قابل پیش بینی بود تهیه شد و جزء اولین بناهایی که در محل دانشگاه به وسیله شرکت سنتاب پیمانکار ساختمان دانشگاه ساخته شده بنا گردید و خوشبختانه تا سال ۱۳۲۰ قسمت اعظم کارهای ساختمان‌های دانشکده فنی انجام شده بود به قسمتی که در شهریور ماه این سال دانشکده فنی به محل جدید خود منتقل گردید.
این بناها در سال‌های جنگ و مدتی بعد از آن که توسعه صنعت در کشور متوقف شده بود حتی زاید بر احتیاج بود و اغلب سال‌های آزمایشگاه‌ها که فاقد وسیله بودند خالی و بلا استفاده بود به قسمتی که مدت مدیدی دانشکده هنرهای زیبا از قسمتی از این محل‌های آزمایشگاه استفاده می‌نمود.
بعد از سال ۱۳۳۲ که جنبش بزرگی در توسعه صنعت کشور پدید آمد دانشکده فنی ناچار شد برای تربیت تعدادی بیش تری مهندس و هم چنین تأسیس رشته‌های جدید صنعتی ساختمان‌های دیگری بنا نماید و به این منظور از سال ۱۳۳۴ تا ۱۳۳۸ دو بنای جدید یکی چهار طبقه و دیگری پنج طبقه در محوطه دانشگاه با کمک سازمان برنامه ساخته شد و چون محل دیگری برای ساختمان در اطراف بناهای دانشکده فنی در دانشگاه وجود ندارد تصمیم گرفته شد که کارگاه‌ها و آزمایش گاه‌های صنعتی دانشکده به امیر آباد منتقل گردد.
ساختمان‌های فرانسوی‌ها و آلمانی‌ها
در سال ۱۳۳۶ صنایع کشور فرانسه در نظر داشتند یک نمایشگاه صنعتی در تهران بر پا سازند و برای این منظور در صدد پیدا کردن محل مناسبی بودند دانشگاه تهران با آن‌ها وارد مذاکره شده بالاخره قرار شد در امیر آباد زمین و آب در اختیار آن‌ها گذارده شود و موافقت شد فرانسوی‌ها ساختمان‌های خود را با نظر دانشکده فنی طرح و اجرا نمایند تا بعداً مورد استفاده کارگاه‌های دانشکده فنی قرار گیرد و در مقابل دانشگاه تهران نیمی از هزینه ساختمان‌های آن‌ها را خواهد پرداخت و به این ترتیب سه سالن بزرگ بعد از نمایشگاه صنعتی فرانسه با پرداخت مبلغ ده میلیون ریال در اختیار دانشگاه گذارده شد.
سال بعد صنایع آلمان قصد تشکیل چنین نمایشگاهی را پیدا کردند بنابراین باز دانشگاه تهران از این موقعیت استفاده کرده ساختمان‌های فرانسوی‌ها را با آب و برق در اختیار آنان گذاشت و در عوض بدون این که این مرتبه دانشگاه در هزینه ساختمان‌ها شرکت کند نمایشگاه صنعتی آلمان چهار سالن بزرگ دیگر ساخته و سال بعد این هفت ساختمان را در اختیار دانشکده فنی قرار دادند.
از سال ۱۳۴۰ دانشکده فنی رفته رفته کارگاه‌ها و آزمایش گاه‌های صنعتی خود را به امیر آباد منتقل نموده و اکنون برای قسمتی از کارهای عملی دانشجویان دانشکده از این بناها استفاده می‌شود.
۲- وسایل آزمایشگاه- در سال تأسیس دانشکده یعنی ۱۳۱۳ آقای دکتر محمود حسابی رئیس دانشکده با کسب اعتبار مختصری از وزارت راه و وزارت فرهنگ مقداری وسیله آزمایشگاه و چند ماشین برای کارگاه مکانیک و نجاری دانشکده به خارج سفارش داد که از سال ۱۳۱۵ مورد استفاده دانشجویان قرار گرفت و از آن پس نیز هر ساله مبلغ مختصری برای تکمیل وسایل آزمایشگاه‌های دانشکده در بوده پیش بینی می‌شد ولی این مبالغ برای تهیه وسایل یک دانشکده فنی جدیدالتأسیس نا چیز بود به این جهت از همان سال ۱۳۱۵ دانشکده فنی به فکر افتاد که از هدایای صنایع کشور یا مؤسسات صنعتی خارجی که در ایران منافعی دارند استفاده نماید و از این راه توانست کم کم مقداری وسیله آزمایشگاه تهیه نماید در بین این مؤسسات کمک شرکت سابق نفت قابل ملاحظه است که یک مرتبه شش هزار لیره قبل از جنگ دوم جهانی و دفعه دیگر قریب دویست هزار لیره در ۱۳۲۷ می‌باشد و تا ۱۳۳۰ قسمت اعظم وسایل آزمایشگاه که از این محل به وسیله شرکت سابق نفت ایران و انگلیس به کارخانه‌های سازنده سفارش گردیده به دانشکده فنی رسیده و نصب شده بود.
بیست میلیون ریال بودجه آزمایشگاه
تا سال ۱۳۳۲ در بودجه سالیانه دانشکده فنی برای خرید وسایل آزمایشگاه و هزینه‌های جاری کلیه آزمایش گاه‌های دانشکده جمعاً مبلغی کم تر از دو میلیون ریال اعتبار وجود داشت و این مبلغ برای هزینه جاری آزمایشگاه‌ها نیز کفایت نمی‌کرد در بدو شروع خدمت ریاست دانشگاهی آقای دکتر منوچهر اقبال این مبلغ به بیش از بیست میلیون ریال افزایش یافت به علاوه مؤسسات صنعتی کشور نیز برای تهیه وسایل آزمایشگاه با دانشکده فنی تشریک مساعی می‌نمایند از آن جمله شرکت ملی نفت ایران که مهم‌ترین و بزرگ‌ترین صنعت کشور را در اختیار دارد هر ساله و مرتب مبلغ قابل ملاحظه‌ای در بودجه خود منظور و به دانشکده فنی کمک می‌نماید به قسمتی که کم تر آزمایشگاه یا کارگاهی در دانشکده فنی یافت می‌شود که روی وسایل آن لوحه ( هدیه شرکت ملی نفت ایران به دانشکده فنی) به چشم نخورد.
۳- معلم- از سال۱۳۱۵ که دوره‌های تخصصی دانشکده فنی دایر گردید این دانشکده به تعدادی مهندس در رشته‌های مختلف برای تعلیمات نظری و عملی دانشجویان احتیاج داشت و تا قبل از سال ۱۳۲۰ نظر به توسعه صنعت در کشور آن چه مهندس از خارج کشور مراجعت می‌کرد و یا از دانشکده فنی فارغ‌التحصیل می‌شد برای رفع نیازمندی‌های کشور کافی نبود. بنابراین کمتر مهندسین می‌توانستند در کادر آموزشی دانشگاه وارد شوند. بلکه دانشکده ناچار بود از مهندسینی که در صنعت کشور خدمت می‌کنند به طور حق‌التدریسی استفاده کند و چون اغلب این اشخاص به مأموریت خارج می‌رفتند درس‌های دانشکده مختل می‌شد و یکی دو نفر از معلمین دانشکده ناچار بودند در این مواقع تدریس این درس‌ها را به عهده بگیرند و به همین علت است که شخصاً تاکنون در این دانشکده دوازده درس مختلف را تدریس نموده‌اند.
مضیقه استاد و معلم محسوس است
بعد از شهریور ۱۳۲۰ اغلب مهندسین بی کار شده به تهران آمدند و دانشکده فنی تعدادی داوطلب دانش یاری پیدا کرد که بیشتر معلمین فعلی دانشکده فنی را تشکیل می‌دهند.
نکته مهم این که قبل از جنگ دوم جهانی عده‌ای از محصلین ایرانی مخصوصاً آن‌هایی که به هزینه دولت به اروپا اعزام شده بودند در مدارس بزرگ کشورهای اروپایی تحصیل کرده و به ایران مراجعت نمودند و همین اشخاص هستند که فعلاً به سمت استاد در دانشگاه تدریس می‌نمایند در صورتی که بعد از جنگ دوم جهانی به واسطه ترقی و توسعه سریع علم و صنعت در دنیا و کمبود عالم و مهندسی عالی مقام اشخاصی که تحصیلات عالی در علوم و مهندسی و حتی در بعضی از رشته‌های پزشکی دارند در خارج سمت‌های بهتر از آن چه در کشور وجود دارد پیدا کرده و به این ترتیب تاکنون مراجعت نکرده‌اند و دانشکده‌های فنی و علوم از حیث معلم در حال حاضر فوق‌العاده در مضیقه می‌باشند.
تنزل سطح معلومات فارغ‌التحصیلان
۴- دانشجو- تا سال ۱۳۲۰ تحصیلات در دبیرستان‌ها جدی بود و به تعدادی که دانشکده فنی می‌توانست دانشجو بپذیرد( تا حدود سالی هشتاد نفر) داوطلب واجد شرایط یافت می‌شد ولی در دوره جنگ جهانی و چند سال بعد از آن به علت رخنه نمودن جریان‌های سیاسی در مدارس دانش آموزان و دانشجویان را تا حدی از کار اصلی آن‌ها که تحصیل است باز ماندند و بنابراین هر سال سطح معلومات فارغ‌التحصیلان تنزل می‌کرد به قسمی که گاهی دانشکده فنی سالی پنجاه نفر داوطلب واجد شرایط نیز پیدا نمی‌کرد و ناچار بود یا یک سال بر دوره تحصیلات دانشکده اضافه کند و یا نقص معلومات داوطلبان را در یک کلاس تهیه پیش از ورود به دانشکده رفع نماید البته دانشکده فنی این رویه دوم را اختیار کرد و یک کلاس تهیه در خود دانشکده تأسیس نمود تا اشخاصی را که در امتحان مسابقه ورودی نمره کافی داشتند در این کلاس برای شرکت در امتحانات مسابقه سال بعد آماده نماید. و به این ترتیب توانست در سال‌های ۱۳۳۵ به بعد که دانشکده فنی تنها مؤسسه تهیه مهندسین مورد نیاز در کشور بود تا سالی سیصد و پنجاه دانشجو در کلاس اول بپذیرد.
پس از ذکر این تاریخچه دانشکده فنی متذکر می‌گردد که از سال ۱۳۱۵ تا سال ۱۳۲۴ یعنی مدت ۹ سال با سمت معاونت دانشکده زیر نظر مرحوم غلام حسین رهنما رئیس وقت دانشکده انجام وظیفه نموده چون به علت اوضاع سیاسی زمان اداره دانشکده برایم مشکل می‌شد. در زمستان این سال از خدمت اداری دانشکده به اتفاق مرحوم رهنما کناره گیری کرده فقط به تدریس پرداختم و مدت ۹ سال نیز بدین منوال بوده است. پس از این که باز نظم و انضباط در دانشگاه پدیدار گشت و امید انجام خدمتی می‌رفت در سال ۱۳۳۳ به سمت ریاست دانشکده انتخاب شدم و تا آبان ماه سال ۱۳۴۲ در این سمت برای تکمیل ساختمان- تجهیز آزمایشگاه‌ها و بهبود وضع تدریس و تحصیل در دانشکده از آن چه در قدرت داشتم فرو گذار نکردم و اگر در این کار توفیقی حاصل شده است نتیجه همکاری اولیای دانشکده و همکاران دانشکده فنی می‌باشد.
تربیت ۱۸۰۰ نفر مهندس دیپلمه
در تمام این مدت از ابتدای تأسیس دانشکده فنی سعی دانشکده در این بوده است که نظم و انضباط را در دانشکده حفظ نماید و معتقد بودیم اگر دانشجویان به نظم و تربیت عادت کنند پس از فراغ از تحصیل در زندگی توفیق بیشتری حاصل خواهند کرد و باید گفت که تاکنون این دانشکده در حدود ۱۸۰۰ نفر فارغ‌التحصیلان داشته است که در تأسیس و بهره برداری صنایع کشور سهم بسزایی داشته‌اند.
دانشکده فنی هم اکنون برنامه وسیعی برای تکمیل آزمایشگاه‌ها و کادر تعلیماتی خود طرح نموده و سازمان برنامه در برنامه سوم مبلغ چهار درصد میلیون ریال به این کار اختصاص داده امید می‌رود که با این مبلغ و کمک‌های دیگری که از طرف صنایع بزرگ کشور و مخصوصاً شرکت ملی نفت ایران به تکمیل این دانشکده خواهد شد در سال‌های آینده بتواند رشته‌های تخصصی دیگری به وجود آورده احتیاجات صنعتی و فنی کشور را از حیث نیروی انسانی بیش از پیش مرتفع سازد.